"Σαν να την ξέρεις από παλιά" - αυτή είναι η αίσθηση που σου αφήνει η Καβάλα, είτε πας για πρώτη φορά είτε επιστρέφεις σε αυτή. Η οικεία ατμόσφαιρα της πόλης, με τα καλοδιατηρημένα της κτίρια, τα πλακόστρωτα δρομάκια και τις φιλικές γειτονιές, σε κάνει να νιώθεις ότι βρίσκεσαι σε ένα μέρος που έχεις ήδη αγαπήσει. Ακόμη, η Καβάλα (ή Νεάπολη όπως λεγόταν τα αρχαία χρόνια) είναι ένα μέρος με αδιάσπαστη σύνδεση μεταξύ της αρχαίας κληρονομιάς και της σύγχρονης ζωής αφού υπήρξε κέντρο εμπορίου και συνύπαρξης πολιτισμών καθώς ήταν το λιμάνι των Φιλίππων, του σημερινού δηλαδή εμβληματικού αρχαιολογικού χώρου που είναι και μνημείο UNESCO.
Η Καβάλα σε καλωσορίζει με τη ζεστασιά της, σαν να σε περιμένει εδώ και καιρό, έτοιμη να μοιραστεί μαζί σου τις ιστορίες και τα μυστικά της. Πέρασα πολλά καλοκαίρια σε αυτό το κομμάτι της Βόρειας Ελλάδας , όχι γιατί είχαμε «δεσμούς αίματος» με την πόλη, αλλά επειδή άρεσε πολύ στον μπαμπά μου.
Με τα χρόνια κάναμε σημαντικούς φίλους, γνωρίσαμε ντόπιους μαγαζάτορες που μας περίμεναν κάθε καλοκαίρι, ενώ η οικογένεια που είχε το ξενοδοχείο όπου μέναμε έγινε και δική μας οικογένεια. Καθώς περνούσε ο καιρός, η Καβάλα έγινε η πρωταγωνίστρια της ζωής μας για εκείνη τη δεκαετία. Μεγαλώνοντας, τη "συνάντησα" πολλές φορές μπροστά μου, καθώς πολλοί από τους συμφοιτητές μου ήταν από εκεί, αλλά καμία από τις φορές που επέστρεψα δεν έμοιαζε με την τελευταία. "Έπαιξα" στο μυαλό μου πολλές φορές τη διαδρομή μας με τον μπαμπά μου: πρωινό στο ξενοδοχείο στον Άγιο Σύλλα, στάση στο περίπτερο για κόμικ, ατελείωτο μπάνιο στην αγαπημένη μας παραλία, τον Μπάτη, φαγητό στις ψαροταβέρνες στο παραλιακό μέτωπο της πόλης ή αν είχαμε κέφι, πηγαίναμε προς Ηρακλείτσα και μετά βόλτες στο λούνα παρκ με καλαμπόκι στο χέρι. Ήταν οι καλύτερες μέρες της ζωής μου.
Παλιά Πόλη
Απλωμένη στο λόφο της Παναγίας, με το κάστρο να δεσπόζει από ψηλά και να προσφέρει πανοραμική θέα της σύγχρονης πόλης και της θάλασσας, η Παλιά Πόλη, γνωστή και ως συνοικία της Παναγίας, είναι ένα μαγικό μέρος. Εδώ, κάθε σπίτι και κάθε γειτονιά έχουν τη δική τους ιστορία να πουν. Η μυρωδιά του γιασεμιού και της λεβάντας γεμίζει τον αέρα, δημιουργώντας μια αίσθηση νοσταλγίας. Τα παραδοσιακά σπίτια με τα κόκκινα κεραμίδια και τις ανθισμένες αυλές, σε συνδυασμό με τα οθωμανικά αρχοντικά, διατηρούν τη γοητεία μιας άλλης εποχής.
Ξεκινώντας τη βόλτα σου από την οδό Πουλίδου θα βρεθείς μπροστά στο Ιμαρέτ, ένα μοναδικό μνημείο της οθωμανικής περιόδου, το οποίο έχει αναστηλωθεί και λειτουργεί πλέον ως πολυτελές ξενοδοχείο, καταλαμβάνοντας μια έκταση 4.200 τετραγωνικών μέτρων. Πρόκειται για ένα αριστούργημα της ύστερης οθωμανικής αρχιτεκτονικής και ένα σπάνιο δείγμα αυτής της περιόδου στην Ευρώπη. Όμως, το Ιμαρέτ δεν είναι απλώς ένα όμορφο κτίριο. Είναι ένα σύμβολο της πολυπολιτισμικότητας που χαρακτηρίζει την Καβάλα, αυτής της αρμονικής συνύπαρξης διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών, που έχουν διαμορφώσει την ιδιαίτερη ταυτότητα της πόλης.
Μπορείς να επισκεφθείς την οικία του Μωχάμετ Άλη, του ιδρυτή του Ιμαρέτ, που σήμερα λειτουργεί ως μουσείο, ενώ λίγο πιο κάτω θα βρεις τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, χτισμένο το 1957, σε περιοχή όπου κατοικούσαν Έλληνες χριστιανοί. Και στο τέλος της διαδρομής θα φτάσεις στο πιο αγαπημένο μου σημείο, στον Φάρο. Αυτό που, κατά τη γνώμη μου, κάνει αυτό το μέρος τόσο όμορφο είναι το δημοτικό σχολείο που βρίσκεται εκεί. Βλέπεις τα παιδιά να παίζουν με τόση χαρά, με ένα βλέμμα ελεύθερο, αφού το παράθυρο του σχολείου τους είναι η θάλασσα. Σταμάτησα πολλές φορές να μιλήσω μαζί τους και συγκινήθηκα πολύ όταν κατάλαβα ότι αντιλαμβάνονται πλήρως το δώρο που τους έχει δοθεί. Είναι ανακουφιστικό να πηγαίνεις σχολείο και κάθε μέρα να έχεις αυτή την υπέροχη θέα προς τον κόλπο της Καβάλας, τη Θάσο, την Κεραμωτή και το Άγιο Όρος.
Και στην κορυφή της Χερσονήσου της Παναγιάς δεσπόζει η Ακρόπολη της Καβάλας, που και υπήρξε σημαντικό στρατηγικό οχυρό. Οχυρωμένη με ακατέργαστες πέτρες γρανίτη, τούβλα και μάρμαρο, η Ακρόπολη έχει υποστεί πολλές ανακατασκευές και προσθήκες από τους Βυζαντινούς, Φράγκους και Οθωμανούς. Η ενέργεια που νιώθεις περπατώντας στον εσωτερικό και εξωτερικό περίβολο του φρουρίου σε συνδυασμό με τον ήχο της θάλασσας, δεν συγκρίνεται με τίποτα.
Όμως η μαγεία δεν τελειώνει εδώ. Κατεβαίνοντας από το Φρούριο συναντάς τις Καμάρες, το εμβληματικό τοξωτό μεσαιωνικό υδραγωγείο της πόλης. Χτισμένο τον 16ο αιώνα, το υδραγωγείο είχε ως σκοπό την υδροδότηση της Χερσονήσου της Παναγίας από μια πηγή σε υψόμετρο 400 μέτρων. Οι Καμάρες είναι μήκους 270 μέτρων και μέγιστου ύψους 25 μέτρων, και εικάζεται ότι το υδραγωγείο κατασκευάστηκε πάνω στα ερείπια ενός παλαιού ρωμαϊκού υδραγωγείου. Αν και σήμερα οι Καμάρες δεν έχουν την παλιά τους λειτουργική σημασία, διατηρούν την εντυπωσιακή τους παρουσία ως το χαρακτηριστικό μνημείο της Καβάλας.
Η Παλιά Πόλη της Καβάλας δεν είναι απλώς μια περιοχή γεμάτη μνημεία και κτίρια. Είναι η ζωή των ανθρώπων που την κατοικούν. Τα μικρά ταβερνάκια και καφενεία της περιοχής σου προσφέρουν την ευκαιρία να απολαύσεις παραδοσιακό ελληνικό καφέ ή ούζο με μεζέ, συνοδευμένο από φιλικές κουβέντες με τους ντόπιους.
Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού
Φεύγοντας από την Παλιά Πόλη της Καβάλας, κάνε μια στάση στο Μουσείο Προσφυγικού Ελληνισμού και πίστεψε με, δεν θα φύγεις ο ίδιος άνθρωπος. Οι άνθρωποί του θα σε καλωσορίσουν όχι απλώς σε ένα μουσείο, αλλά σε μια ζωντανή κληρονομιά που αναπνέει μέσα από τις ιστορίες και τις αναμνήσεις τους. Η συμβολή των προσφύγων από τις πατρίδες της Ανατολής στην ιστορία της Καβάλας είναι αδιαμφισβήτητη και πολυσήμαντη. Λόγω της στρατηγικής της θέσης ως λιμανιού και της οικονομικής της δραστηριότητας στο καπνεμπόριο, ο αριθμός των προσφύγων που ήρθαν στην πόλη ξεπέρασε αυτόν των ντόπιων κατοίκων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι πρόσφυγες να αποτελούν βασικό στοιχείο της ταυτότητας της Καβάλας για πολλές δεκαετίες.
Οι πρόσφυγες που ήρθαν στην περιοχή μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 έφεραν μαζί τους όχι μόνο τις προσωπικές τους τραγωδίες, αλλά και πλούσια πολιτισμική κληρονομιά και σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές. Κάθε αντικείμενο, κάθε μαξιλάρι, κάθε κόσμημα, κάθε πτυχίο, κάθε παιδικό παιχνίδι, κάθε εικόνα και ιερό κειμήλιο που έκρυψαν στον κόρφο τους, κάθε κλειδί σπιτιού και οτιδήποτε θεωρούσαν πολύτιμο, ανοίγουν την πύλη σε οικογενειακές στιγμές, σε ήθη και έθιμα, σε πολιτισμό και αξίες, σε ιστορίες και γνώση που η σημαντικότητά τους δεν μπορεί να υπολογισθεί.
Είχα την πολύ μεγάλη χαρά να μιλήσω με την κυρία Σοφία, πρόεδρο του Συλλόγου Μικρασιατών Καβάλας «Μνήμη Μικράς Ασίας», ο οποίος δημιούργησε το μουσείο. Η κυρία Σοφία, απόγονος τρίτης γενιάς προσφύγων, αφού με κέρασε παραδοσιακό λικέρ και χαλβά, με ξενάγησε, τόσο μέσα από προσωπικές ιστορίες της οικογένειάς της αλλά και μέσα από ιστορίες άλλων προσφυγικών οικογενειών, στο αναμνησιακό φορτίο του κάθε κειμηλίου. Δεν θα ξεχάσω ποτέ στη ζωή μου τη στιγμή που δεν μπορούσα να κρατήσω τα δάκρυα μου, όταν μου αφηγούταν την ιστορία της γιαγιάς της, η οποία είχε πάντα στο σπίτι της πολλά ρολόγια. Όταν η κυρία Σοφία την ρώτησε το λόγο, εκείνη της είπε πως, όταν ήταν μικρή στις προσφυγικές κατοικίες, δεν είχαν ρολόι να δουν αν άλλαξε ο χρόνος και από τότε είχε υποσχεθεί πως με τους πρώτους παράδες θα αγόραζε ένα ρολόι για να μην χάσει άλλες Πρωτοχρονιές από τη ζωή της. Ένιωσα και εγώ περήφανη για αυτούς τους ανθρώπους και σκέφτηκα πολλά πράγματα της δικής μου ζωής από άλλη προοπτική, καθώς τίποτα δεν είναι δεδομένο, ούτε ο χρόνος. Λίγο πριν αποχαιρετήσω τους ανθρώπους του μουσείου, μόλις είχε φτάσει στα χέρια τους ένα έγγραφο μιας ασφαλιστικής εταιρείας που εκδόθηκε το 1922 στην Κωνσταντινούπολη και είχα την τιμή να είμαι μάρτυρας αυτής της ιστορικής στιγμής.
Μουσείο Καπνού
Η συνεισφορά των προσφύγων ήταν καθοριστική και στη διατήρηση της οικονομικής ακμής της Καβάλας ως κέντρο καπνεμπορίου μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα. Γνωστή ως «Μέκκα του Καπνού», αποτέλεσε βασικό κέντρο εμπορίου και επεξεργασίας καπνού στα Βαλκάνια, προσελκύοντας Οθωμανούς, Έλληνες, Εβραίους και Ευρωπαίους επιχειρηματίες, καθώς και προξενεία ευρωπαϊκών χωρών για τη διασφάλιση της παραγωγής καπνού.
Ακόμα και σήμερα, η παρακαταθήκη που άφησε το καπνεμπόριο είναι εμφανής στην πολιτιστική ταυτότητα της πόλης, με τα καπνομάγαζα και τα βιομηχανικά κτίρια να θυμίζουν την εποχή που ο καπνός και οι πρόσφυγες ήταν οι θεμέλιοι λίθοι της τοπικής ανάπτυξης.
Το Μουσείο Καπνού στην Καβάλα αποτελεί έναν μοναδικό χώρο αφιερωμένο στην ιστορία της καπνοβιομηχανίας και του καπνεμπορίου, που διαμόρφωσαν την ταυτότητα της πόλης για περισσότερο από έναν αιώνα. Η συλλογή του είναι εντυπωσιακά εκτενής, περιλαμβάνοντας εργαλεία καλλιέργειας καπνού, μηχανήματα εμπορικής επεξεργασίας, φωτογραφίες και σπάνια ντοκουμέντα, όπως έγγραφα από την Καπνεμπορική Ομοσπονδία Ελλάδος, τον Σύλλογο Καπνεμπόρων Μακεδονίας-Θράκης και καπνεργατικά σωματεία. Περιλαμβάνονται επίσης βιβλία σχετικά με τον καπνό, εκδόσεις του Ελληνικού Οργανισμού Καπνού, αρχεία τραπεζών και καπνικών επιχειρήσεων, χάρτες, σχεδιαγράμματα και έπιπλα καπνεμπόρων.
Επίσης, περπατώντας στην πόλη, μπορείς να δεις κάποια από τα εντυπωσιακά βιομηχανικά κτίρια που λειτούργησαν ως καπναποθήκες, όπως το συγκρότημα της εταιρείας SCHINASI Bros, που ιδρύθηκε το 1905 από τους αδερφούς Morris και Solomon Schinasi, με το χαρακτηριστικό διώροφο μέγαρο σε στυλ Beaux Arts, καθώς και τις πρώην καπναποθήκες της εταιρείας HERZOG και το παλιό μέγαρο του Ούγγρου καπνέμπορου Pierre Herzog, που σήμερα στεγάζει το Δημαρχείο της Καβάλας και αποτελεί άλλο ένα σημαντικό κτίριο της πόλης.
Γαστρονομία και Οίνος
Η «κουζίνα» της Καβάλας είναι μια γευστική περιπέτεια, που συνδυάζει τοπικές παραδόσεις με επιρροές από την κουζίνα των μουσουλμάνων, των Ποντίων, των προσφύγων της Μικράς Ασίας και της Καππαδοκίας. Αυτό το πάντρεμα γεύσεων και επιρροών, σε συνδυασμό με την ποιότητα του οίνου της Καβάλας που είναι διάσημη από την αρχαιότητα — καθόλου τυχαία αφού στο Παγγαίο Όρος λατρεύτηκε ο Θεός Διόνυσος — είναι η επιτομή της γαστρονομικής εμπειρίας.
Επίσης, με τη θάλασσα να παίζει καθοριστικό ρόλο στην οικονομία της, η Καβάλα προσφέρει άφθονα και φρέσκα θαλασσινά, με την ιχθυόσκαλα της πόλης να είναι η τρίτη μεγαλύτερη στην Ελλάδα μετά από αυτές του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης.
Φαντάσου τώρα ένα τεράστιο τραπέζι στην παραλία Καβάλας, στις ψαροταβέρνες και τα εστιατόρια ή στο γραφικό λιμάνι των Σφαγείων ή ακόμα και στο ταβερνάκι στο παλιό Καρνάγιο, με ολόφρεσκα ψαρικά και τοπικές σπεσιαλιτέ, όπως αχνιστό σαλάχι αλλά και εξαιρετικό μπλε καβούρι, καθώς και αυγοτάραχο που παρασκευάζει ο Αλιευτικός Συνεταιρισμός της Κεραμωτής. Οπωσδήποτε σε αυτό το τραπέζι θα υπάρχουν αλίπαστα, βασικό μέρος των γευστικών προτάσεων της περιοχής (μάλιστα ήταν το βασικό κολατσιό στις καπναποθήκες της Καβάλας), αλλά και σπαράγγια, τα οποία φημίζονται για τη φρεσκάδα τους. Κολοκυθάκια τηγανητά, τζατζίκι, γαύρος μαρινάτος, καλαμαράκια αλλά και καβουρμάς, θα ολοκληρώσουν τη γευστική σου παλέτα.
Και όλα θα έρθουν να ‘’δέσουν’’ με το κατάλληλο pairing κρασιού, αφού πάνω από 20 οινοποιεία στο νομό Καβάλας παράγουν μερικά από τα πιο φημισμένα κρασιά, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς. Η θαλασσινή αύρα, σε συνδυασμό με τον άργιλο και τον ασβεστόλιθο στο έδαφος του Παγγαίου, δημιουργούν το ιδανικό μικροκλίμα στις διάφορες περιοχές της Καβάλας, επιτρέποντας την καλλιέργεια εξαιρετικών ποικιλιών κρασιού, όπως: Sauvignon Blanc, Chardonnay, Sémillon, Ugni Blanc, Cabernet Sauvignon, Merlot, Syrah, Ροδίτης, Ασύρτικο και Λημνιό. Φυσικά, μια επίσκεψη σε ένα οινοποιείο της Καβάλας είναι μια από τις top εμπειρίες της περιοχής. Από την ξενάγηση και την παρουσίαση της διαδικασίας της οινοποίησης, την ατμόσφαιρα γεμάτη από αρώματα κρασιού που ωριμάζει, τη βόλτα στους καταπράσινους αμπελώνες και λόφους, και τέλος τη γευσιγνωσία των διαφορετικών ποικιλιών, δεν γίνεται παρά να συνδεθείς με την πλούσια παράδοση και την αγάπη για το κρασί που χαρακτηρίζει την Καβάλα.
Και για γλυκό, έχουμε κουραμπιέ Νέας Καρβάλης με ολόκληρο καβαλιώτικο αμύγδαλο. Οι ρίζες του κουραμπιέ της Νέας Καρβάλης βρίσκονται στους πρόσφυγες που ήρθαν από την Καππαδοκία μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922. Φέρνοντας μαζί τους τις παραδόσεις και τις συνταγές τους, οι Καππαδόκες πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στη Νέα Καρβάλη και διατήρησαν τη γαστρονομική τους κληρονομιά. Ο κουραμπιές έγινε σύμβολο αυτής της παράδοσης, φτιαγμένος με αγνά υλικά όπως βούτυρο και αμύγδαλα, και έχει καθιερωθεί ως χαρακτηριστικό γλύκισμα της περιοχής. Πλούσια γεύση και μοναδική ποιότητα σε σχήμα μισοφέγγαρου. Όλη η Καβάλα σε μια μπουκιά.
Η διαχρονική γοητεία της Καβάλας
Φυσικά, οι λόγοι για να επισκεφθείς την Καβάλα είναι αμέτρητοι αλλά ο πιο σημαντικός είναι ότι ‘’μπλέκει’’ το παλιό και το νέο, την αρχαία κληρονομιά με τη σύγχρονη ζωή, την φύση και τον πολιτισμό, προσφέροντας μια μοναδική εμπειρία που εξελίσσεται συνεχώς. Αν μπορούσα να την χαρακτηρίσω με μια λέξη, θα την έλεγα ‘’γοητευτική’’, γιατί όσες λίστες και να διαβάσεις για το τι μπορείς να κάνεις, όσα tips και αν σου πουν, η Καβάλα θα βρει τον τρόπο να σε εκπλήξει με τη γοητεία της και την παράδοσή της.